Tymianek – charakterystyka, skład chemiczny
Tymianek jest stosowany jako roślina lecznicza już od starożytności. Wykorzystywano ją do balsamowania zwłok oraz jako kadzidło. Napary z tymianku z miodem wykorzystywano w leczeniu chorób płuc oraz w celu łagodzenia kaszlu.
Obecnie tymianek stosuje się wspomagająco do łagodzenia objawów nadkwaśności, nieżytów żołądka i jelit oraz w zatruciach pokarmowych.
Znane jest około 300 gatunków z rodzaju macierzanka (Thymus L.). W Polsce najczęściej spotyka się 10 gatunków, w tym macierzanka zwyczajna (Thymus pulegioides L.), macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum L.), macierzanka cytrynowa (Thymus citriodorus Schreb.), macierzanka karpacka (Thymus carpaticus Celak).
Tymianek pospolity (Thymus vulgaris L.) jest rośliną z rodziny Lamiaceae. Rejon uprawy obejmuje cały świat. W przemyśle spożywczym tymianek jest wykorzystywany jako przyprawa. Zioło to zawiera olejki eteryczne, flawonoidy, garbniki, fenolokwasy, związki triterpenowe, substancje goryczkowe, saponiny, witaminy i związki mineralne. Jakość surowca jest określana przez badanie zawartości olejku eterycznego. Czynnik ten zależy od warunków uprawy, przetwarzania i przechowywania surowca.
Olejek eteryczny tymianku zawiera w największej ilości następujące składniki aktywne: tymol (18–80%), p-cymen, γ-terpinen i karwakrol (1–20%). Inne składniki aktywne to monoterpeny, w tym α-pinen, β-pinen, α-terpinen, limonen, myrcen i alkohole terpenowe, tj. linalol, octan linalolu, borneol, octan borneolu, α-terpineol i 1,8-cyneol (0–19%). Skład jakościowy i ilościowy jest zmienny i zależy od czynników genetycznych oraz środowiskowych, jednak w każdym przypadku największy udział ma tymol (ponad 50%).
Suszenie znacząco wpływa na cechy tej przyprawy. Najlepszymi cechami sensorycznymi charakteryzuje się ziele suszone sublimacyjnie i mikrofalowo. Metody te pozwalają także na najmniejsze straty składników aktywnych, zachowanie korzystnej barwy i zapachu.
Rodzaj uprawy ziół wpływa na zawartość składników mineralnych oraz olejków eterycznych. W przypadku ekologicznej hodowli te parametry są zdecydowanie lepsze. Warto zatem zwrócić uwagę na pochodzenie stosowanych w kuchni przypraw.
Ziele tymianku może stanowić dodatkowe źródło żelaza, cynku i miedzi w diecie oraz składników o działaniu antyoksydacyjnym, które przedłużają trwałość żywności i potraw oraz działają prozdrowotnie.
Tymianek w porównaniu z innymi ziołami zawiera większe ilości flawonoidów, szczególnie D-glikozyd kemferolu oraz rutyny. Spośród kwasów fenolowych dominują kwas chlorogenowy i galusowy.
Tymianek – właściwości lecznicze
Tymianek stosowany jest w leczeniu chorób dróg oddechowych. Olejek zawarty w roślinie zwiększa wydzielanie śluzu, ułatwia odkrztuszanie oraz działa łagodząco na kaszel. Ze względu na to stanowi on składnik syropów, tabletek przeciwkaszlowych oraz preparatów do inhalacji.
Tymianek wspomaga pracę przewodu pokarmowego. Stosowany jest w przypadku niestrawności ze względu na właściwości rozkurczowe oraz wspomaganie wydzielania enzymów trawiennych. Tymol i karwakrol stymulują system GALT układu pokarmowego i pobudzają procesy odnowy nabłonka. Zauważono również wpływ na krążenie krwi w obrębie przewodu pokarmowego. Natomiast fenole i flawonoidy hamują tworzenie toksycznych amin biogennych w jelicie grubym.
Działanie antybakteryjne, antygrzybiczne oraz rozgrzewające sprawia, że tymianek świetnie sprawdza się jako składnik maści w przypadku bólów reumatycznych, stawowych i mięśniowych oraz nerwobólach. Wykazuje on szczególnie silne działanie wobec bakterii Corynebacterium xerosis, Pseudomonas stutzeri. Można również przyrządzać kąpiele z dodatkiem olejku o działaniu odkażającym i wzmacniającym. Tymianek wykorzystywany jest też jako składnik szamponów, płynów do płukania ust, past do zębów.
Działanie antybakteryjne, przeciwzapalne oraz ściągające wykorzystywane jest w leczeniu schorzeń jamy ustnej, takich jak krwawienie, rozpulchnienie dziąseł, plamy na języku, afty, pleśniawki, nieprzyjemny zapach z ust (halitoza), zwiększona produkcja śliny.
Wysoka zawartość flawonoidów oraz polifenoli wskazuje na duży potencjał antyoksydacyjny rośliny i tym samym zdolności profilaktyczne wobec m.in. chorób sercowo-naczyniowych i nowotworów.
Tymianek jest stosowany jako środek łagodzący bóle głowy. Oprócz tego stosuje się go w celu obniżenia poziomu hormonów tarczycy. Tymianek może być pomocny w leczeniu problemów skórnych, a także ran, oparzeń i wszelakich zmian na skórze.
Tymianek – zastosowanie w kuchni
Tymianek stosowany jest jako przyprawa do potraw z mięsa i ryb, wędlin, zup, sosów, sałatek jarzynowych oraz likierów ziołowych (benedyktynka). Przyprawa ta doskonale komponuje się z cielęciną, jagnięciną, wołowiną, drobiem, rybami, podkreśla smak farszów, pasztetów, gulaszów i bulionów. Stanowi świetny dodatek do chleba, masła ziołowego, zapiekanek z fasoli i soczewicy. Smak tymianku dobrze komponuje się z cytryną, czosnkiem i bazylią
Tymianek – zastosowanie w kosmetyce
Tymianek to wyjątkowa roślina mająca szerokie zastosowanie również w kosmetyce. Zawdzięcza to kwasom fenolowym obecnym w jego składzie. Kwasy te mają wyjątkowo korzystne działanie dla cery, sprawiają, że staje się ona gładka i rozświetlona. Z kolei dzięki zawartości garbników tymianek wykazuje właściwości łagodzące, kojące i ściągające.
Właściwości antybakteryjne są wykorzystywane w preparatach do cery trądzikowej. Płukanki z tymianku używane są w przypadku problemów z łupieżem lub przetłuszczającymi się włosami.
Tymianek ze względu na działanie przeciwbakteryjne i antyoksydacyjne, wspaniały aromat i smak jest wykorzystywany jako przyprawa. Właściwości te pozwalają także na zastosowanie tej rośliny w celach leczniczych i kosmetycznych.
mgr inż. Karolina Bednarowicz
Dietetyk, specjalista ds. suplementacji
Bibliografia
Jaloza D., Kaminska-Jaloza M., Fitoterapia stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej, „Herbalism” 2015, 1, 76–83.
Kardas M., Toczyńska K., Grochowska-Niedworok E., Naturalne przyprawy roślinne – skład chemiczny i właściwości prozdrowotne. Charakterystyka przypraw, „Przemysł Spożywczy” 2016 , 70, 12, 36–40.
Kazimierczak R. et al., Zawartość związków bioaktywnych w roślinach zielarskich z uprawy ekologicznej i konwencjonalnej, „Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2011, 56, 3, 200–205.
Kędzia A. et al., Aktywność olejku tymiankowego (Oleum Thymi) wobec bakterii tlenowych, „Postępy Fitoterapii ”2012, 2, 67–71.
Koźmińska A., Kałużny K., Właściwości lecznicze wybranych gatunków z rodzaju Thymus, Zagadnienia aktualne poruszane przez młodych naukowców, red. Kuczera M., Piech K., 2015, 2, 1, 98–100.
Król B., Kiełtyka-Dadasiewicz A., Wpływ metody suszenia na cechy sensoryczne oraz skład olejku eterycznego tymianku właściwego (Thymus vulgaris L.), „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość” 2015, 4, 101, 162–175.
Seidler-Łożykowska K. et al., Zawartość makroelementów mikroelementów i olejku eterycznego w surowcach wybranych gatunków roślin zielarskich z upraw ekologicznych, „Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2006, 51, 2, 161–163.
Suliburska J., Kaczmarek K., Zawartość żelaza, cynku i miedzi w wybranych przyprawach dostępnych na rynku polskim, „Roczniki PZH” 2011, 62, 3, 271–274.
Tymianek, przyprawowy.pl/tymianek.html (25.01.2018).
Komentarze